Helena Modrzejewska (1840-1909)

Helena Modrzejewska, właściwie Jadwiga Helena Misel, po ślubie Chłapowska (ur. 12 października 1840 w Krakowie, zm. 8 kwietnia 1909 w Newport Beach w Kalifornii, USA).

W Muzeum Narodowym Sukiennice znajduje się portret Heleny Modrzejewskiej pędzla Tadeusza Ajdukiewicza (1852-1916). W 1879 roku Helena Modrzejewska wzięła udział w balu w Sukiennicach, podczas którego powstał zamysł powołania polskiego Muzeum Narodowego właśnie w krakowskich Sukiennicach. Podczas balu zobaczył ją artysta malarz Tadeusz Ajdukiewicz, który zachwycony pięknem samej artystki, jak i jej kreacji, namalował obraz, który następnie podarował Muzeum.

Helena Modrzejewska – światowej sławy krakowska aktorka urodziła się w Krakowie, kamienicy na Grodzkiej 22 (róg Grodzkiej i Placu Dominikańskiego). 

  

Z jej inicjatywy było założenie w 1883 roku w ówczesnej podtatrzańskiej wsi Zakopanem Krajowej Szkoły Koronkarskiej (działającej do 2008 roku). Dzięki współpracy z dr Tytusem Chałubińskim aktorka stworzyła placówkę, mającą w duchu pozytywistycznego działania „u podstaw” przynieść pomoc biednej ludności wsi, w tym wypadku młodym kobietom w zdobyciu zawodu oraz poczucia pewności siebie i zdolności samostanowienia o sobie. Helena Modrzejewska aktywnie wspierała ruch amerykańskich sufrażystek, popierając m.in. ich postulaty reformy stroju kobiecego do potrzeb aktywnej pacy zawodowej, gdzie obok kwestii praktycznej równie ważną była świadomość zdrowia i swobody ruchu ciała. współzałożycielką Stowarzyszenia Artystów Plastyków Amerykańskich, dążyła do równouprawnienia kobiet w edukacji artystycznej. (źródło: Michał Hankus/Muzeum Krakowa).

Fot. Willa Heleny Modrzejewskiej "Modrzejówka" (wejście od ulicy Grottgera 11 Kraków) 

W dworku Modrzejewskiej Andrzej Wajda kręcił sceny do filmu Katyń.

***

Helena Modrzejewska po raz 14 i ostatni przybyła do Polski będącej pod zaborami w 1902 roku, spotkała się ze Stanisławem Wyspiańskim w Krakowie. Zagrała rolę Loadamii w dramacie naszego wieszcza narodowego Stanisława Wyspiańskiego „Protesilas i Laodamia”. Prapremiera dramatu  miała miejsce 25 kwietnia 1903 roku.

Kostium Heleny Modrzejewskiej do roli Loadamii w sztuce "Protesilas i Loadamia" Stanisława Wyspiańskiego. Projekt kostiumu: Stanisław Wyspiański, 1903, tkanina bawełniana szycie ręczne, aplikacja gazą bawełnianą. Fot. z ekspozycji 3.02.2019 w Muzeum Narodowym w Krakowie. 
***

Helena Modrzejewska zmarła w Bay Island w East Newport w Kalifornii 8 kwietnia 1909 roku. Jej pogrzeb odbył się w Los Angeles, ale potem jej szczątki przeniesiono na Cmentarz Rakowicki w Krakowie, a uroczystości pogrzebowe przerodziły się w manifestację patriotyczną. 

W Gazecie Lwowskiej z dnia 3 czerwca 1909 roku odnotowano:

Komitet sprowadzenia zwłok Modrzejewskiej do Krakowa po przeprowadzeniu korespondencji z mężem śp. zmarłej Karolem Chłapowickim (Chłapowskim) i jej rodziną, oznaczył termin pogrzebu na dzień 17. lipca b. r. W dniu tym zwłoki artystki przewiezione będą z krakowskiego dworca kolejowego na cmentarz krakowski do grobowca rodzinnego.

17 lipca 1909 roku, Gazeta Lwowska poinformowała, że o godz. 9 odbędzie się nabożeństwo w kościele św. Krzyża, gdzie złożono trumnę. Podczas nabożeństwa chóry opery lwowskiej odśpiewają mszę żałobną Schopfa. Złożono mnóstwo wieńców, kilka srebrnych. Na trumnie Modrzejewskiej złożono wieniec od marszałka kraju z napisem "Pamięci wielkiej artystki". W nabożeństwie wzięła udział rodzina zmarłej, Ignacy Paderewski z żoną, delegacji i tłumy publiczności.

Pogrzeb rozpocznie się o 4. po południu. Kondukt wyruszy z kościoła św. Krzyża i zatrzyma się przed gmachem teatru miejskiego obok pomnika Fredry. 

Chóry opery lwowskiej odśpiewają "Ave Maria" Troszla, a orkiestra opery odegra marsza żałobnego Chopina. Tu przemówi imieniem sceny krakowskiej dyr. Solski.
Na czterokonnym karawanie wieziono zwłoki na cmentarz, za karawanem jechał wielki rydwan z wieńcami, kondukt żałobny prowadził ks. Mikulski proboszcz kościoła św. Krzyża. W uroczystości wziął udział Prezydent miasta Leo, wiceprezydent Szarski, artyści, dziennikarze. 

Na cmentarzu nad grobem przemówi imieniem autorów dramatycznych Lucjan Rydel.

Mowę pogrzebową wygłosił Henryk Sienkiewicz. Grób Modrzejewskiej położony jest przy głównej alei, w kwaterze 54.

18 lipca 1909 roku Gazeta Lwowska poinformowała szczegółowa o pogrzebie Heleny Modrzejewskiej: